UMKE | Uluslararas� Medikal Kurtarma Ekipleri Derne�i

Yeni Koronavirus �nfeksiyonu; �in ve �tesi: 21. Y�zy�l Yeni �nfeksiyon Ajanlar�yla M�cadele Y�zy�l� m� Olacak?

21. yüzy�la girildi�inde dünya o güne kadar bilinmeyen yeni bir infeksiyon hastal��yla, SARS’la tan��t�: SARS (�iddetli Akut Solunum Yolu Yetersizli�i Sendromu-Severe Acute Respiratory Insufficiency Syndrome). SARS etkeni coronavirus grubu bir virüs idi. Virüs asl�nda kedilerin normal ba��rsak floralar�nda bulunuyordu, onlara zarars�zd�, ama insana geçince hastal�k yapt�.Hastal�k ilk olarak Çin’de ba�lad�. Misk cinsi kedilerden insana geçi� nas�l oldu tam bilinmiyor. Çin’de, 2002 y�l�n�n Kas�m ay�nda görülen sebebi bilinmeyen zatürre ölümlerinin SARS’A ba�l� oldu�u k�sa süre sonra anla��ld�. Virüs, solunum sisteminde yayg�n, iki tarafl� zatürreye neden oluyordu. Hastal�� ve virüsü ilk tan�mlayan ki�i Bangkok’a bu salg�n amac�yla çal��mak için giden �talyan mikrobiyoloji uzman� Dr. Carlo Urbani idi. Bölgede hastalanan bir Amerikal� i� adam�ndan virüs kendisine bula�t� ve 29 �ubat 2003’de Bangkok’da SARS nedeniyle ya�am�n� yitirdi. Virüs de bu doktorun an�s�na Coronavirus Urbani olarak an�ld�. Yeni infeksiyon hastal��, 2003 �ubat ay� sonlar�na gelindi�inde Asya, Kuzey Amerika ve Avrupa’ya yay�lm��t�. Salg�n yakla��k 30 ülkede 774 ölümle sonuçland�. Bir çok hekim ve hem�ire de hastalardan kendilerine geçen virüsle görevleri ba��nda kaybedildiler. O dönemde Türkiye SARS’dan etkilenen ülkeler aras�nda de�ildi. Bu nedenle, Türkiye’de tan�mlanan vaka olmad�.

Dünya, 2012 y�l�nda bir ba�ka coronavirus’u tan�mlad�: MERS (Orta Do�u Solunum Sendromu-Middle East Respiratory Syndrome). Hastal�� etkeni olan MERS-CoV, yineKoronavirüs ailesinde yer alan salg�n etkeni, SARS’dan (%11) daha yüksek vakada ölüm h�z�na (%34.4) ula�t�. MERS-CoV ilk tan�mland��ndan bu yana, 27 ülkede 2,494 vaka ve 858 ölüme neden oldu.

MERS-CoV, Suudi Arabistan’da muhtemelen çi� deve eti ve idrar�ndan insanlara geçen bir virüsün insan bedeninde patojen dönü�ümüyle olu�mu�tu. MERS için Türkiye’de vaka say�s� net bir �ekilde aç�klanmad�, ancak tan�mlanan bir vakada ölüme neden oldu�unu biliyoruz.

MERS hastal�� unu ö�retti: �kinci kez koronavirüs ba�kala��m�ndan insana geçi� ve salg�n nedeni olabilme hali, hayvanlar�n floralar�nda yer alan, hastal�k yapmadan dola�an koronavirüslar insanlara bula�abilirler, insandan insana h�zla yay�labilirler, ölüm oran� yüksek hastal�k yapabilirler. Bundan sonra daha fazla koronavirüs tespit edilmesi ya da geli�tirilmesi muhtemeldir dü�üncesi bilim insanlar�n�n ve büyük devlet stratejistlerinin kanaatine girdi.

2019-nCoV

31 Aral�k 2019 tarihinde Dünya Sa�l�k Örgütü (DSÖ)’ünün Çin’li yetkilileri, Çin'in Hubei Eyaleti, Wuhan �ehri’ndeki birden artan zatürre vakalar�na kar�� Çin’i ve dünyay� uyard�. Hastalardan elde edilen virüs, �imdiye kadar bilinen ba�ka herhangi bir virüsle e�le�memi�ti. Bir hafta sonra, 7 Ocak 2020'de Çinli yetkililer yeni bir virüs tespit ettiklerini do�rulad�lar. Yeni virüs, so�uk alg�nl��, SARS ve MERS gibi coronavirus ailesindendi Bu yeni virüse geçici olarak yeni koronavirüs ça�r��m� ile “2019-nCoV” kodu verildi. Bu virüs de SARS ve MERS gibi hayvan kaynakl�yd�. Yeni koronovirüsün deniz ürünleri ve dünyan�n bir çok bölgesi için al��lm�� olmayan (yarasa dahil) canl� beslenme amaçl� hayvan sat�� yapan bir alandan (büyük pazaryeri) insana geçi�i oldu�u tespit edildi.

2019-nCoV, hava yoluyla insanlara bula�makta, solunum yollar�nda tutunmakta ve solunum yolu iç zar�n� (mukoza) olu�turan hücrelerde ço�al�p, tahribat yapmaktad�r. Böylece akci�erlerde zatürre nedeni olabilmektedir. Yeni koronavirüs, solunum sekresyonlar�yla havaya geçmekte, maddelerin üzerine tutunmaktad�r. Bu nedenle yay�lma h�z� yüksek görünmektedir. Ancak virüsün havada kalma süresi, bula�t�� masa, kap� kolu, tepsi, bardak, ka��k gibi maddeler üzerinde canl� kalma süresi henüz bilinmedi�inden, yay�lma h�z�n�n niceliksel bilgileri de henüz geli�tirilememi�tir. Ancak SARS ve MERS’den daha h�zl� yay�lma olaca�� ve daha yayg�n komplikasyonlara yol açaca��n� dü�ündüren bir seyir gözlenmektedir. Muhtemelen önümüzdeki bahar sonuna do�ru infeksiyon sona do�ru yönlenecektir.

23 Ocak 2020 tarihi itibariyle, yani ilk olgulardan yakla��k 1 ay sonra, küresel olarak yeni koronavirüs (2019-nCoV) için toplam 581 onaylanm�� vaka bildirilmi�tir. Bu tarih itibariyle ölüm say�s� 17’dir. Birkaç saat evvel John Hopkins üniversitesi ise vaka say�s�n� küresel olarak 1,315, ölüm say�s�n� 41 olarak aç�klad� (25 Ocak 2020; Harita). Bildirilen vakalar�n %98.3’ü Çin kökenlidir. Çin’in Wuhan bölgesine seyahat geçmi�i olan vakalar, Tayland, Japonya, Kore, Amerika Birle�ik Devletleri, Tayvan ve Fransa’da ’da yeni vakalara neden olmu�lard�r. Çin’li yetkililer bildirilen vakalar�n %25’inin hastane bak�m� gerektirdi�ini bildirmi�lerdir (%16 a��r hasta, % 5 kritik hasta ve % 4 ölüm).

Çin, �stanbul gibi kalabal�k, insanlar�n iç içe, üst üste ya�ad�� en az 6 �ehre sahiptir. Çin �ehirlerinin ço�unda ana/kalabal�k nüfus son derece sa�l�ks�z ortamlarda ya�amakta, adeta canl� ne bulursa - kedi, köpek, y�lan, yarasa, çekirge, böcek- onunla beslenmektedir. Sa�l�k hizmetleri ve hizmet mekanlar� yetersizdir, denetimler çok zay�ft�r. Bu nedenle sorunun Çin’den ba�lamas� dünya için de Çin için de büyük tehdittir. Salg�n büyürse, dünya Çin’e kapan�r, bu Çin için çok büyük kay�p olur. Bu nedenle Çin infeksiyonun yay�lmamas� için çok büyük bir çaba içindedir. Ama, küresel ekonomik güç olurken, kendi insan�na verilen de�ersizlik i�te bunlara yol açabilmekte, ba�ard��n her �eyi, muhte�em gücü birkaç ay içinde y�k�ma götürecek tehdit alt�na sokabilmektedir.

Hep demezler mi? Önce �nsan!

Virüsler en küçük mikroorganizmalard�r, çok basit bir yap�lar� vard�r. Virüslerin kendiliklerinden metabolizmalar� yoktur, varl�klar�n� bir hücre içinde yürütürler. Genetik materyal olarak yani DNA ve RNA'dan sadece birisini ta��rlar. Bu özellikleri nedeniyle kendi ba�lar�na – kendi kendilerine üreme yetenekleri yoktur. �çlerine girdikleri hücreleri zorlayarak, adeta, onlar� yeni virüs üretmek için kullan�lrlar. Sonras�nda hücre ölümü olur, aç��a ç�kan virüsler yeni hücrelere yay�l�rlar. Virüsler kendi kendilerine ölüme de�in böyle sürer-gider. Tart��t��m�z virüsler için bula�ma en çok öksürme, hap��rma, ba��rma ile ortama yay�lan virüslerden olur. O nedenle hasta ki�i ile ayn� kapal� ortamda bulunmak veya 1 metreden daha yak�n mesafede konu�mak bula�may� kolayla�t�r�r. G�da ile bula�ma bilgisi �imdiye de�in gelmemi�tir.

Yeni koronavirus infeksiyonunun hastalarda görülen yayg�n belirtileri esas olarak solunum sistemi yak�nmalar�, öksürük, nefes darl��, ciddi halsizlik, bo�az a�r�s� ve ani ba�layan ve devam eden yüksek ate� olmaktad�r. Ölümcül seyreden vakalarda zatürre, ciddi akut solunum sendromu, böbrek yetmezli�i geli�ti�i tespit edilmi�tir.

Tan�

Hastal�k, bildi�imiz gribin daha a��r tablosuyla ortaya ç�kar. Tan� hasta salg�lar�ndan virüsün genetik maddesinin tan�mlanmas� ile konulur. Türkiye’de tan� imkan� vard�r.

Tedavi

Hastal��a özgü bir ilaç veya tedavi yoktur. Koronovirüslere etkili antiviral ajan henüz yoktur. Bilinen antiviral ilaçlar da bu virüse kar�� etkili de�ildir. Bu nedenle özgün infeksiyon tedavisi yoktur. Tedavi destek ve semptomlara yönelik rahatlat�c� ve hastay� güçlendirici amaçl� yap�l�r. Ate�, öksürük gibi semptomlar�n ço�u tedavi edilebilir, ayr�ca, infekte ki�iler için destekleyici bak�m oldukça etkili olur. Ev istirahati, do�al s�v� g�da, taze sebze-meyve ile bol beslenme hastalar için yarar sa�layabilir. Nefes darl��n�n fark edilmesi, �srarl� ate� ve artan halsizlik hastaneye ba�vurmay� gerektirir.

Önlem a��s� bulunmamaktad�r, yeni bir a��n�n geli�tirilmesi birkaç y�l alabilir. O nedenle a��n�n pratik yarar� bu a�amada olmayacakt�r.

Henüz Türkiye için yüksek risk olu�mam��t�r. Ülkemizde bu saate de�in 2019-nCoV olgusu saptanmam��t�r, ancak mümkündür.

Korunma

WHO, 2019-nCoV için henüz dünyay� tehdit eden salg�n alarm� vermemi�tir, alarm seviyesi phase III (s�n�rl� say�da ülkelere yay�lma) düzeyindedir, bu nedenle hastal�k WHO emergency list’de henüz s�raya girmemi�tir. Ancak Çin ile ileti�imi yüksek ülkelerde ve bizim ülkemizde de ciddi tedbirler al�nmaya ba�lanm��t�r. Henüz kayg�ya gerek yoktur, ama al�nan bütün tedbirlerle çok uyumlu olmak gerekir.

Hastal�ktan korunabilmek için önlemler, asl�nda grip infeksiyonlar� dönemlerinde al�nmas� gereken tedbirlerle ayn�d�r. hastal�kla temas� ve bula�may� azaltmaya odaklanmaktad�r. WHO önerileri �öyledir:

Sabun ve su kullanarak veya alkol bazl� el ovma solüsyonlar� ile elleri s�k s�k temizlemek/y�kamak çok yararl� bir önlemdir.
Öksürme ve hap��rma gibi solunum yolu hastal�klar� belirtileri gösteren ki�ilerle öpü�me, sar�lma gibi yak�n temastan kaç�nmak gerekir.
Öksürürken ve hap��r�rken a�z� ve burnu mendil veya bükülmü� dirsek l ile kapat�lmal�, mendil derhal kapal� çöpe at�lmal�,eller de y�kanmal�d�r.
Salg�n oldu�unda olas� hasta ve sa�l�kl� ki�ilerin maske takmas� yararl� olur.
Güvenli g�da uygulamalar�na dikkat edilmelidir.
Israr eden ate�, artan öksürük ve nefes almada zorluk ya�and��nda erken t�bbi yard�m istenmeli ve önceki seyahat geçmi�i hekimle payla��lmal�d�r.
�nfeksiyonun yayg�n olabilece�i yerlerden uzak durulmal�d�r. Halen yeni koronavirüs vakalar�n�n ya�and�� bölgelerde canl� hayvan pazarlar�n� ziyaret ederken, canl� hayvanlarla ve hayvanlarla temas eden yüzeylerle do�rudan korumas�z temastan kaç�n�lmal�d�r.
Çi� veya az pi�mi� hayvansal ürünlerin tüketiminden kesinlikle kaç�n�lmal�d�r. Çi� et, süt veya hayvan organlar�, iyi g�da güvenli�i uygulamalar�na göre pi�memi� g�dalarla çapraz kontaminasyonu önlemek için dikkatle kullan�lmal�d�r.

Ya�l�lar, kortizon kullananlar, immün sistemi bask�lay�c� ilaç kullananlar diyabetliler, kronik kalp, akci�er, böbrek hastalar� infeksiyon veya ölüm için için yüksek riskli grubu olu�turur.

Sosyal medyada olay�n bir biyolojik silah sald�r�s� olma iddias� vard�r. Bunlar muhtemelen kas�tl� odak yaymalar�d�r. Ancak koronovirüs gibi hayvanlarda zarars�z ama insana geçti�inde a��r hastal�k yapabilen virüslerin silah amac�yla küresel güçlerin, ABD’nin, Rusya ve Çin’in ve di�er, �ngiltere, �srail gibi stratejik gücü yüksek ülkelerin strateji gündemlerine girmemesi mümkün de�ildir. Burada ise risk gizli laboratuar çal��ma kazalar� olabilir.

*Selma Metintas, Prof.Dr.;

UMKE DER Bilim Kurulu Üyesi

Eski�ehir Osmangazi Üniversitesi Akci�er ve Plevra Kanserleri Uygulama ve Ara�t�rma Merkezi

Eski�ehir Osmangazi Üniversitesi T�p Fakültesi Halk Sa�l�� Anabilim Dal�

Yeni Koronavirus �nfeksiyonu; �in ve �tesi: 21. Y�zy�l Yeni �nfeksiyon Ajanlar�yla M�cadele Y�zy�l� m� Olacak?

Di�er Yaz�lar