Hazırlayan:

Uluslararası Medikal Kurtarma Ekipleri Derneği (UMKE-DER)

Yürütücü:

Uluslararası Medikal Kurtarma Ekipleri Derneği (UMKE-DER)

Koordinatörler:

Tülay Akgün, Yeşim Ünal, Serkan Sayar

Arka Plan:

6 Şubat 2023 tarihinde merkez üssü Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi olan 2 ayrı deprem meydana gelmiş, bu depremlerin yıkıcı etkisi ile 11 ilde önemli fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar olmuştur. Devam eden günlerde Hatay’da meydana gelen depremle ise bölge tekrar sarsılmış ve tarihte eşine zor rastlanır katastrofik bir felaketle sonuçlanmıştır. İlk günden bu yana 11 ilde aynı anda afete müdahale çalışmaları başlatılmış ve halen sürdürülmektedir. Meydana gelen depremlerin ardından 11 ilde doğrudan depremleri yaşayan afetzedeler değil, afete müdahale ve iyileştirme çalışmalarında yer alan çalışanlar da etkilenmiştir. 

UMKE Derneği olarak medikal kurtarma faaliyetlerinde ve bu faaliyetlerle ilişkili olabilecek diğer çalışmaları sürdüren ekiplerle yerinde temas ve ihtiyaç tespiti yürütebilmek, aynı zamanda da ilk grup destek çalışmalarını düzenlemek amacıyla 3 Mart-14 Mart 2023 tarihleri arasında afetten etkilenen bölgeler ziyaret edilmiştir. Teknik saha çalışmasında sırasıyla Elazığ, Erzincan, Malatya, Adıyaman, Kahramanmaraş, Osmaniye, Hatay ve Gaziantep illeri ziyaret edilmiş, tüm illerde özellikle sağlık çalışanları, dernek temsilcilerimiz, yakın temasta çalıştığımız dernek ve meslek temsilcileri ile temaslar yürütülmüştür. Aynı zamanda bu bölgelerde yer alan  bazı hastaneler ( hizmet veren -zarar gören ve yıkılmış olan) bazı tıbbi uç noktalar, sahra hastaneleri, içadırkent,  veya konteynerkentler de ( Suriye Uyruklu vatandaşların ya da misafirlerin kaldığı barınma merkezleri dahil)  ziyaret edilmiş ve bu geçici barınma merkezlerinde çalışan yöneticiler, UMKE ve UMKEDER üyesi, psikososyal uzmanlar, AFAD personeli, öğretmenler gibi çalışan kişilerle görüşülmüştür.

Psikososyal açıdan ele alındığında genel olarak afet çalışanlarını afete maruziyet sonucu psikolojik etkilenim açısından iki ayrı grupta ele almak mümkündür:

• Halihazırda kendi ve/veya ailesi de depreme maruz kalan ve afetzede olmasına rağmen çalışmaya devam eden yerel çalışanlar (afetzede yerel çalışanlar),
• Bölgede dış illerden çeşitli hizmet alanlarında çalışmak üzere kısa süreli bulunan gönüllü veya profesyonel çalışanlar (kısa süreli çalışanlar). Raporda bu iki grupta yer alan çalışanlar afetten etkilenme, varolan ihtiyaçları, psikososyal gereksinimleri ve gözlenen psikolojik belirtiler ayrı ayrı ele alınacaktır.

Afetzede yerel çalışanlar

Saha ziyaretinde bölgede hem afetzede olan hem de halen çalışmalarına devam edenlerle her ilde temas kurulmuştur. Birçok çalışanın kendisinin de afetzede olduğu, evinin arabasının hasar gördüğü, aile ve tanıdıklarından ölü, yaralı ve kayıpların olduğu, ailesini genelde şehir dışında güvenli bir bölgeye taşıdığı, kendisinin sosyal destek siteminden uzak şekilde çadır veya konteynerlarda kaldığı gözlenmiştir. Bireysel ya da grup destek oturumlarında afetzede yerel çalışanların sıklıkla dile getirdikleri konular aşağıda sıralanmıştır.

• Çalışanların çoğunluğu en çok ailelerinin güvenliği konusunda endişeli olduklarını dile getirmiştir. 
• Kendi ailelerini uzakta bir ile akraba veya tanıdık yanına yerleştirmiş ve çoğunlukla aile desteğinden uzak ve endişeli şekilde çalışmaktadır,
• Birçoğunun aile ve yakınlarında kayıplar olmuş ancak birçoğu cenazelerine katılamamış, bu konuyla ilgili vicdani ve manevi sorumluluk hissettiklerini belirtmiştir,
• Çalışanların barınma ve temel ihtiyaçları konusunda belirgin bir çalışma olmadığı ve aileleri tekrar illerine döndüğünde bunun önemli bir belirsizlik ve kaygı kaynağı olduğu görülmüştür. 
• Birçoğu evi, arabası, var olan mülkünü ve iş yerini kaybetmiş; peşi sıra hızla eşyalarını kurtarma, taşınma, yakınlarını defnetme gibi kişisel işlerini takip edememiş ve bu tür kişisel ve ailevi konulara dahil olamamıştır.
• Çalışanların önemli bir kısmı travmatik birçok sıra dışı olaya maruz kalmış veya tanıklık etmiştir. Depremi hepsi yaşamış, bazıları nöbette, bazıları evde ölümle burun buruna gelmiş, enkazdan sağ kurtulmuş ve sevdiklerini enkazdan kurtarmış veya cenazlerini çıkarmıştır.Çoğu ailesinin, çocuğunun akrabalarının veya çalışma arkadaşlarının ölümüne tanıklık etmiş, derin çaresizlik ve suçluluk yaşadıklarını belirtmiştir. ?
• Enkazlara müdahale eden ilk müdahaleciler sıradışı birçok yaralanma, ölüm ve çaresizlik yaratan olaya maruz kaldığını, büyük çaresizlik içinde müdahale etmeye çalıştıklarını ifade etmiştir. Ek olarak çok fazla sayıda insanın kurtarılmayı beklemesi nedeniyle herkese aynı anda yetişemediklerini ve arkalarında birçok insanı bırakmak zorunda kaldıklarını ifade etmiştir.
• Yerel çalışanların dile getirdikleri ortak bir konu da destek illerden gelen ekiplerin bölgeden ayrılmasıyla önemli bir yoğunluğun başlaması kaygısıdır. Birçok çalışan kendisini “biz hala tam algılayamadık olan biteni, esas sıkıntımız destekler bitince başlayacak” şeklinde ifade etmektedir.
• Görüşme yapılan yerel çalışanların sıklıkla yakındıkları psikolojik belirtiler arasında aşırı çalışma, olay hakkında düşünmekten-konuşmaktan kaçınma, tahammülsüzlük, uyku sorunları, sigara kullanımında artış, iştahta azalma, sürekli aile hakkında düşünme, aile ve gelecek hakkında endişelenme içe kapanma, yer almaktadır.
• Katılımcılar paylaşım grubuna katılmaya istekli ve motive olmalarının yanı sıra özellikle paylaşım gruplarında paylaşılacak deneyimlerle ilgili çekincelerini dile getirmiş, güvenli hissedecekleri uzmanların ve yapıların desteğine ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir.
• Son olarak yerel çalışanlar, aileleri ve çocuklarının da depremlerden ve sonraki katastrofik süreçten psikolojik olarak etkilendiklerini ve bunun aile içi dinamiklere yansıyan bir sorun olduğunu dile getirmiş ve bu konunun da destek talep ettikleri bir başlık olduğunu dile getirmişlerdir.
•  

Kısa süreli çalışanlar

Kısa süreli çalışanlar Türkiye’nin herhangi bir ilinden bölgeye kısa süreliğine çalışmak üzere gelmiş profesyonel ya da gönüllüleri ifade etmektedir ve ziyaret edilen her ilde karma olarak bu gruplarla da görüşmeler ve/veya destek çalışmaları yürütülmüştür. Bu grubun deneyimlerinin yerel afetzede çalışanların deneyimlerinden farklılaştığı yönler bulunmaktadır. Bu deneyimlerin travmatik olayla ilgili yönlerine ek olarak organizasyonel ve yönetsel faktörlerle de ilgili olduğu görülmektedir. 

Görüşülen çalışanlardan ilk müdahalecilerin büyük bölümünün akut aşamada bölgede bulunduğu, bazılarının ikinci defa görevlendirme isteyerek tekrar sahaya geldiği görülmüştür. Yerel afetzede çalışanlar gibi kısa süreli çalışanlar da bölgeden ayrıldıklarında uzak kalmaya tahammül edemeyerek geri döndüklerini ve mümkün olduğu kadar çalışmak istediklerini belirtmişlerdir. Diğer taraftan özellikle afetin ilk günlerinde verilen görevlerin yeterince işlevsel olmadığı, uygun branşlara uygun iş dağılımı yapılamadığı, bazı çalışmaların geciktiği, aksadığı, özellikle ara yöneticilerin karar vermede güçlükler yaşadığı bunun da acil durumla ilgili önemli aksaklıklar yaşanmasına zemin hazırladığı belirtilmiştir. Kısa süreli çalışanların görevleri sona erdiğinde bundan yalnızlık, rahatsızlık ve suçluluk duydukları, yoğun çaresizlik duygularıyla baş etmekte zorlandıkları dile getirilmiştir. 

Bu grupta yoğun şekilde yaşanan stres reaksiyonlarının başında ajitasyon, tahammülsüzlük ve uyku sorunları gelmektedir. Ek olarak yoğun suçluluk/suçlama duygularının da sıkça görüldüğü gözlemlenmiştir. Çalışanların aile ve arkadaşlar gibi sosyal destek sisteminden uzaklaştığı ve yabancılık hissi yaşadıkları da sıkça gözlenmiştir. Birçok çalışan görev yerine geri döndüğünde ağlama nöbetleri yaşadığını da sıkça dile getirmiştir. 

Sonuç

Kahramanmaraş Depremleri’nin ardından bölgede görev yapan sağlık ve psikososyal destek ekipleri ile yürütülen görüşmelerle profesyonel veya gönüllü afet çalışanlarının da psikososyal açıdan yoğun şekilde etkilendiği gözlemlenmiştir. 

UMKE Derneği olarak ilk günden bu yana gerek üyelerimiz ve saha koordinatörlerimizle yürüttüğümüz; çalışana destek buluşmaları sonucunda ön cephede görev yapan sağlıkçı ve arama kurtarmacıların yaşadığı durumlara özgü olarak sadece bu gruba özgü olarak bir destek modelinin oluşturulması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Böylece afet çalışanları için yüksek öncelikli olan güvenli ortamın inşa edilmesi ve sürdürülebilir bir ulusal destek programının oluşturulması hedeflenmiştir. Güvenli bir ortamın, güvenilir bir uzmanın ve gizliliğin bu gruplar için yüksek öncelikli ihtiyaçlar olduğu belirtilmelidir. Nitekim bir psikolojik desteğin temeli güven ilişkisine dayanmaktadır ve sunulan psikolojik desteğin çalışanların deneyimlerini, yaşantılarını ve bunların ayrıntılarını, zorlanma alanlarını, duygularını ve düşüncelerini dile getirirken güvenli bir alan oluşturmak çalışanlara yönelik psikolojik desteğin en önemli bileşenlerinden biridir. Güvenli alanın oluşmasıyla birlikte çalışanlara dönük oluşturulan model UMKE Derneği ve uzmanlarının yaklaşık 20 yıllık deneyimine ve literatüre dayanacak şekilde oluşturulmuş ve etkililiği gözlenmiş bir yapıdır.

Raporu PDF Olarak ayrıca indirmek için lütfen tıklayınız.